از لوله آزمایشگاهی برای بسیاری از آزمایش‌ها در حجم کم استفاده می‌شود. لوله‌ی آزمایش در انواع مختلف (با درپوش، بدون درپوش، مدرج و…) و در اندازه‌های متفاوت برای آزمایش‌های متفاوت ازجمله شیمی، پزشکی، آزمایش خون، کشت باکتری و… مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نحوه شستشوی لوله آزمایش، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا در صورت عدم شستوشوی درست، ناخالصی‌های باقیمانده در آن می تواند باعث خطا در آزمایش شود.
در زیر به بهترین روش‌های شستوشوی لوله‌ی آزمایش می‌پردازیم.
چرا شستشوی لوله آزمایشگاهی مهم است؟
در همه‌ی آزمایش‌ها، تمامی ظروف مورد استفاده ازجمله لوله‌های آزمایش، باید ازلحاظ فیزیکی و شیمیایی تمیز باشند. زیرا در صورت استفاده از ظروف کثیف، نتیجه آزمایش اشتباه خواهد شد و آزمایشگر با خطا مواجه می‌شود. بنابراین برای انجام یک آزمایش اصولی، به ظروف تمیز نیاز است. ظروف باید عاری از هرگونه چربی باشند. حتی گاهی لازمه‌ی انجام بعضی از آزمایش‌ها این است که ازلحاظ باکتریولوژیکی نیز استریل شوند.
خیس شدن یکنواخت سطح توسط آب مقطر و حلال‌های آلی، یکی از ایمن‌ترین و مورد اطمینان‌ترین راه‌ها برای تمیز کردن لوله‌های آزمایشگاهی است. اهمیت این روش به‌خصوص برای ظروفی که مدرج هستند و از آن‌هابرای اندازه‌گیری مایعات استفاده می‌شود، بیشتر است. زیرا بسیاری از مواد آلوده‌کننده‌ی سطوح داخلی ظروف، مانند گریس، با چسبیدن به داخل لوله آزمایش، باعث تغییر حجم آن و پایین آمدن دقت اندازه‌گیری می‌شوند. در نتیجه حجم مایع تغییر کرده و نتیجه آزمایش اشتباه می‌شود.
یکی از اصول کار آزمایشگاهی و الزامات کار در آزمایشگاه، شستشوی لوله آزمایش و سایر ظروف شیشه ای به طور صحیح می‌باشد. از مهم‌ترین نکاتی که در شستوشوی ظروف شیشه‌ای و لوله‌های آزمایشگاهی باید مورد توجه قرار گیرد، این است که این ظروف باید در اسرع وقت و بلافاصله بعد از اتمام کار شسته شوند. زیرا در صورت عدم شستوشوی سریع، ممکن است مواد موجود در لوله‌ها و ظروف به‌سختی تمیز شوند یا حتی تمیز کردن آن‌ها غیرممکن شود.
کورنینگ نیز توصیه کرده است درصورتی‌که لوله‌های آزمایش شسته نشوند، در برخی موارد حتی می‌تواند کارکنان آزمایشگاه را در معرض خطرات بهداشتی قرار دهد.
بیشتر بخوانیم: نحوه شستشوی ظروف آزمایشگاهی {از ظروف نو تا ظروف شیمی آلی}
نحوه تمیز کردن لوله آزمایش به صورت اصولی چگونه است؟
روش‌های متفاوتی برای شستوشوی لوله‌های آزمایشگاهی وجود دارد. شستوشوی لوله‌های آزمایشگاهی می‌تواند به‌صورت دستی یا با استفاده از ماشین شوینده باشد. گاهی اوقات نیز لازم است لوله‌ها با استفاده از روش اتوکلاو، استریل شوند. روش‌هایی که برای شستوشوی لوله‌های آزمایشگاهی ارائه می‌شود، روش‌هایی است که به‌صورت تجربی و از طریق آزمون و خطای متخصصین آزمایشگاهی، معرفی شده‌اند. زیرا هیچ روش شست‌وشو و عملیات استاندارد (SOP) برای لوله‌های آزمایشگاهی وجود ندارد.
در ادامه به برخی از کارآمدترین روش‌های شستوشوی لوله‌های آزمایش اشاره می‌کنیم.
1- گام اول آموزش نحوه شستشوی لوله آزمایش: شست‌وشو با آب داغ
توجه داشته‌باشید برای شستوشوی لوله‌های آزمایشگاهی، از ابتدایی‌ترین و ملایم‌ترین روش‌ها استفاده کنید و در صورت کارساز نبودن شست‌وشو، مرحله‌ی بعدی را امتحان کنید.
برای شست‌وشو با آب داغ، لوله آزمایشگاهی را تا نیمه با آب پر کنید. سپس آن را تکان دهید تا مواد و کثیفی های آن در آب حل و شسته شود. آب را بیرون ریخته و آبکشی آن را 6 بار تکرار کنید.
2- استریل کردن قبل از شستشو
بعضی از لوله‌های آزمایش، آلوده به خون یا ویروس یا باکتری‌های حاوی هاگ هستند. برای شستوشوی این لوله‌ها، قبل از عملیات شست‌وشو، باید آن‌هارا استریل کرد. برای انجام این کار باید لوله را در اتوکلاو یا آون بخار قرار داد. سپس باید لوله را در آب حاوی 1-2 درصد صابون نرم یا مواد شوینده برای مدت‌زمان 30 دقیقه جوشاند. بدین صورت می‌توان از استریل شدن لوله آزمایش اطمینان حاصل کرد.
بیشتر بخوانیم: اصول ایمنی در آزمایشگاه شیمی یا هر آزمایشگاه دیگری!
3- استفاده از برس مناسب
ممکن است جدار داخل لوله آزمایش لکه‌هایی وجود داشته باشد که با شستوشوی ساده پاک نشوند. برای از بین بردن این لکه‌ها باید از برس مخصوص استفاده کرد. برس‌ها انواع متفاوتی دارند. استفاده از برس‌های با دسته‌های چوبی و پلاستیکی باعث می‌شود که سطح داخلی لوله آسیب نبیند و خراش نخورد. برای استفاده از برس، باید آن را به مواد شوینده آغشته کنید و به آرامی درون لوله بالا و پایین برده و بچرخانید تا آلودگی‌ها کاملاً از بین برود. توجه داشته باشید از نیروی بیش از حد استفاده نکنید تا آسیبی به لوله آزمایش نرسد. همچنین طول برس، باید متناسب با لوله‌ی آزمایش انتخاب شود.
4- استفاده از مواد شوینده مناسب
شوینده‌ها به 2 دسته اسیدی و قلیایی تقسیم می‌شوند.
- بهترین شوینده‌های قلیایی، بی‌کربنات سدیم، محلول کربنات سدیم یا خاکستر سودا، فسفات سدیم، سدیم هیدروژن فسفات دو سدیم و محلول سدیم هستند.
- از شوینده‌های قلیایی برای از بین بردن آلودگی‌های روغنی که بیشتر از 24 ساعت باقیمانده است، استفاده می‌شود.
- برای این کار باید لوله آزمایش را در محلول ضعیف شده کربنات سدیم بجوشانید. با این کار چربی‌های دیواره آن از بین می‌رود. (از حلال‌های آلی مانند استون نیز می‌توان به‌عنوان جایگزین استفاده کنید.)
- شوینده‌های اسیدی با استفاده از اسیدکلریدریک ۵ درصد، پتاسیم دی کرومات و اسیدسولفوریک غلیظ ساخته می‌شوند. بیشترین استفاده را در شستوشوی لوله آزمایشگاهی، پتاسیم دی کرومات در محلول اسیدی دارد. زیرا قابلیت اکسیداسیون قوی و خوردگی کم‌تری در ظروف شیشه‌ای ایجاد می‌کند.
- لکه‌های آهن را با استفاده از محلولی از مقادیر مساوی آب و اسیدکلریدریک، می‌توان از بین برد. همچنین برای از بین بردن لکه‌های قدیمی، می توان از محلول حاوی پر اکسید هیدروژن و اسیدسولفوریک (3 درصد) استفاده کرد.
5- خشک‌کردن به روش مناسب
برای جلوگیری از آلودگی مجدد یا آسیب دیدن لوله‌ی آزمایشگاهی پس از شست‌وشو، حتماً باید آن را با روش مناسب خشک کرد. برای خشک‌کردن لوله‌های آزمایش، استفاده از خشک‌کن‌هایی که عملکرد آن‌ها بر مبنای هوای فشرده یا دمنده است، روش مناسبی است. البته برای خشک‌کردن می‌توان از رک خشک‌کن آزمایشگاهی نیز استفاده کرد.
نکته: معایب استفاده از این روش آن است که نیاز به مدت زمان بالا برای خشک شدن لوله‌ها دارد. همچنین لوله‌ها را بلافاصله پس از شست‌وشو نمی‌توان استفاده کرد.
نکته مهم: لوله‌های آزمایش به‌خصوص انواع مدرج را نمی‌توان با حرارت و در فر خشک کرد چون ممکن است دچار شکستگی یا ترک شوند.
سخن پایانی درباره نحوه شستشوی لوله آزمایش
یکی از مواردی که باید در هنگام کار با لوله آزمایش در نظر گرفت، موضوع نحوه شستشوی آن می‌باشد.
روش‌های متفاوتی برای شستوشوی لوله آزمایشگاه وجود دارد. روش اتوماتیک کردنِ فرایند با استفاده از ماشین ظرف‌شوییِ مخصوص آزمایشگاه‌ها، بهترین و سریع‌ترین روش می‌باشد. یکی از مزایای استفاده از این روش صرفه‌جویی در زمان است. همچنین عملیات شست‌وشو را با دقت بالایی انجام می‌دهد و موجب صحت نتایج آزمایش می‌شود. البته روش‌های شستوشوی دستی نیز کماکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صورت اصولی بودن استفاده از این روش، نتایج آزمایش با دقت بالایی به دست می‌آید.