کالیبراسیون که نام دیگر آن واسنجی است بیانگر میزان مطابقت با استاندارد می باشد. در واقع کالیبره کردن به معنای اندازه گیری و تعیین صحت آن وسیله‌ی اندازه گیری در مطابقت با مرجع تأیید شده است.
کالیبراسیون به زبان ساده، مقایسه 2 سیستم یا وسیله اندازه گیری است که یکی از آنها با عدم قطعیت معلوم و دیگری دارای عدم قطعیت نامعلوم می باشد و برای محاسبه عدم قطعیت نامعلوم استفاده می شود.
تعریف کالیبراسیون چیست؟
تعاریف متعددی برای واژه کالیبراسیون ارائه شده که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
- تعریف کالیبراسیون در ISO10012 به‌صورت زیر است:
همه کارهایی که تحت شرایط خاصی انجام می شود و رابطه بین عدد نشان داده شده توسط دستگاه و مقدار آن کمیت توسط استاندارد مرجع می‌باشد.
- استاندارد ملی ایران در بخش “واژه‌ها و اصطلاحات پایه و عمومی اندازه‌شناسی” کالیبراسیون این‌گونه تعریف شده است:
مقایسه ابزاردقیق با یک مرجع استاندارد آزمایشگاهی در شرایط استاندارد، جهت اطمینان از دقت و سلامت آن و تعیین میزان خطای این وسیله نسبت به آن استاندارد و تنظیم آن در مقایسه با استاندارد.
- تعریف دیگری که برای کالیبراسیون می‌توان در نظر گرفت:
کالیبراسیون مقایسه دو سیستم یا وسیله اندازه گیری است (یکی با عدم قطعیت معلوم و دیگری با عدم قطعیت نامعلوم) به منظورمحاسبه عدم قطعیت وسیله‌ای که عدم قطعیت آن نامعلوم است.
دستگاه‌هایی که برای اندازه گیری هستند باید به‌صورت مرتب کالیبره شوند تا دقت و میزان خطای آنها کم نشود.
وقتی یک شرکت دستگاهی را کالیبره می‌کند باید برای آن گواهی کالیبراسیون نیز صادر نماید. البته این کار برای همه تجهیزات ضروری نیست. برای دستگاه‌هایی که تعیین قابلیت پذیرش محصول و یا عوامل مؤثر در فرایند آزمون را ندارند نیازی به این کار نیست.
👈 آشنایی با دستگاه تقطیر آزمایشگاهی
کالیبراسیون برای چیست؟
- مطمئن شدن از نتیجه‌ای که دستگاه نشان می‌دهد و نداشتن خطا.
- تعیین صحیح بودن مقادیر خوانده شده از دستگاه.
- جهت استقرار قابلیت ردیابی traceability دستگاه به استانداردهای مرجع که این یک ویژگی بسیار مهم است. این قابلیت، به معنای قابلیت مرتبط بودن نتیجه اندازه گیری با مراجع ملی یا حتی بین المللی است.
👈 معرفی ظروف آزمایشگاهی مخروطی شکل!
آشنایی با دستگاه‌هایی که به کالیبراسیون نیاز دارند
به نقل از ویکی‌پدیا:
دستگاه‌های مختلفی در صنایع و علوم به کالیبراسیون نیاز دارند تا دقت و صحت خروجی آنها تضمین شود. در زیر به برخی از این دستگاه‌ها اشاره می‌شود:
۱. آشکارسازهای گاز
آشکارسازهای گاز یا گازسنج‌ها برای حفظ دقت و صحت عملکرد خود به کالیبراسیون گازسنج دوره‌ای نیاز دارند. در فرایند کالیبراسیون، دستگاه با استفاده از گازهای مرجع یا استاندارد تنظیم می‌شود تا به عنوان نقطهٔ مرجع عمل کند. این کار باعث می‌شود تا خروجی صحیح و دقیقی توسط آشکارساز گاز در حضور گازهای مورد نظر حاصل شود. کالیبراسیون معمولاً توسط تکنسین‌های متخصص انجام می‌شود. در این فرایند، دستگاه را در معرض گاز کالیبراسیون مرجع قرار می‌دهند و قرائتی که توسط دستگاه در حین عمل کالیبراسیون ایجاد می‌شود، به عنوان نقطه مرجعی برای قرائت‌های بعدی استفاده می‌شود.
۲. دستگاه‌های اندازه‌گیری فیزیکی
دستگاه‌های اندازه‌گیری فیزیکی مانند ترمومترها، فشارسنج‌ها، pHمترها، رطوبت‌سنج‌ها و دستگاه‌های مشابه نیز نیاز به کالیبراسیون دارند. این دستگاه‌ها معمولاً بر اساس استانداردهای معین و با استفاده از نقاط مرجع یا استاندارد تنظیم و کالیبره می‌شوند تا دقت و صحت خروجی آنها تضمین شود.
۳. وزن‌ها و ترازوها
وزن‌ها و ترازوها نیز به دستگاه‌های کالیبراسیون نیاز دارند. برای اطمینان از دقت و صحت اندازه‌گیری وزن، ترازوها باید کالیبره و تنظیم شوند. این کار معمولاً توسط تکنسین‌های متخصص و با استفاده از استانداردهای وزن مشخص انجام می‌شود.
۴. اسپکتروفتومترها
اسپکتروفتومترها دستگاه‌هایی هستند که برای اندازه‌گیری طیف نوری و تابعاد مواد استفاده می‌شوند. برای حفظ دقت و صحت اندازه‌گیری، اسپکتروفتومترها به کالیبراسیون نیاز دارند. در این فرایند، اسپکتروفتومتر با استفاده از نمونه‌های استاندارد یا مرجع تنظیم می‌شود تا دقت و صحت خروجی طیف نوری آن تضمین شود.
۵. دستگاه‌های اندازه‌گیری الکتریکی
دستگاه‌های اندازه‌گیری الکتریکی مانند اهم‌سنج‌ها، ولتاژسنج‌ها، آمپرمترها و فرکانس‌سنج‌ها نیز به کالیبراسیون نیاز دارند. در اینجا نیز استفاده از نقاط مرجع یا استاندارد برای تنظیم دستگاه و اطمینان از دقت و صحت اندازه‌گیری الکتریکی بسیار مهم است.
این فقط چند مثال از دستگاه‌هایی است که به کالیبراسیون نیاز دارند. در واقع، هر دستگاهی که برای اندازه‌گیری، تنظیم یا تعیین خواص فیزیکی یا شیمیایی مواد استفاده می‌شود، ممکن است به کالیبراسیون نیاز داشته باشد تا دقت و صحت خروجی آن تضمین شود.
![;hgdfvhsd,k ]dsj](https://azmastore.com/wp-content/uploads/2024/06/hgdfvhsdk-dsj-www.azmastore_com.jpg)
تجهیزاتی که مستثنی از کالیبراسیون دوره‌ای هستند
- اقلامی که برای انجام اندازه‌گیری‌های کمی استفاده نمی‌شوند.
- اقلامی که به‌ندرت استفاده می‌شوند اما باید قبل از استفاده کالیبره شوند.
- اقلام معین شده به عنوان بدون نیاز به کالیبراسیون
- اقلامی که فقط نیاز به کالیبراسیون اولیه دارند.
👈 تیتراسیون چیست؟ | از تعریف تا آشنایی با فرمول و منحنی
کالیبراسیون اولیه دستگاه آزمون و اندازه گیری TME
اولین بار این کار در مرحله ساخت و تولید انجام می‌شود که شامل مراحل زیر است.
- درجه‌بندی دستگاه
- تنظیم مدارات الکتریکی موجود روی وسیله مانند تنظیم نشان‌دهنده‌های دیجیتالی
- تخمین عدم قطعیت و پایداری دستگاه
با انجام این کارها، وسیله کالیبره شده و طبق طول عمری که دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کالیبراسیون مجدد برای اطمینان از سالم‌بودن دستگاه‌ها و کنترل کیفیت آنها امری ضروری است زیرا با این کار می‌توان سریعاً به این موضوع پی برد که کدام بخش از دستگاه همانند روز اول نمی‌تواند کار کند. در واقع کالیبراسیون به افراد کمک می‌کند تا از نتایج تحقیقات خود مطمئن‌تر شوند و به این قطعیت برسند که نتیجه حاصله واقعی و صحیح است.
نکته: هر چه فواصل این کار را بیشتر از حد نرمال کنیم میزان خطای اندازه گیری نیز افزایش می‌یابد.
👈 تاثیر کیفیت ظروف بر نتایج آزمایش ✔تشخیص ظروف تقلبی
بهترین زمان کالیبراسیون مجدد
بهترین زمان کالیبراسیون مجدد هنگامی است که بین هزینه کالیبره کردن و هزینه کالیبره نکردن یک هماهنگی و تعادل وجود داشته باشد.
غالباً برای تعیین زمان و فواصل کالیبراسیون مجدد، درصد صحت مورد انتظار برای وسیله‌های اندازه گیری را در نظر می‌گیرند. هر چه این درصد بزرگ‌تر باشد یعنی شانس بروز خطای اندازه گیری کمتر است. معمولاً این عدد را 90-85 درصد در نظر می‌گیرند البته برخی افراد عدد 95 درصد و یا حتی بیشتر از آن را نیز در نظر می‌گیرند که این یک سیاست درون سازمانی است.
مشخص‌کردن زمان کالیبراسیون توسط محاسبات سخت ریاضی و آمار بدست می‌آید و باید داده‌های درست و کافی در حین کالیبراسیون در اختیار باشد.
👈 استانداردهای طراحی آزمایشگاه شیمی
این فرایند در کجا انجام می‌شود؟
کالیبراسیون در آزمایشگاه‌های مرجع انجام می‌شود اما این امکان نیز وجود دارد که در محلی که دستگاه نصب است نیز این اقدام صورت گیرد.